Arjen Ligtvoet

Nooit eens een normaal antwoord

Niet alleen reclame en nieuws bepalen het leven van alledag, ook de politiek draagt daar een flink steentje aan bij. Wel werkt die invloed op een heel andere manier. De boodschap van reclame is direct en simpel: koop mij. De boodschap van het nieuws is al wat ingewikkelder: geloof mij.

De boodschap van een politicus zit dus weer anders in elkaar. In eerste instantie is die boodschap ook simpel: kies mij. Eenmaal gekozen wordt het echter lastiger en moet de politicus een afweging maken tussen uiteenlopende belangen.

Het gevolg? Een wollige en ontwijkende taal vol mitsen en maren. Nederland is een democratie met een lange traditie van overleg. In het poldermodel is elke beslissing een zwaar bevochten compromis. De politiek moet niet alleen de achterban tevredenstellen, maar ook coalitiepartners, vakbonden, werkgeversverenigingen, overlegorganen en toezichthouders. Een lastige taak, want het is onmogelijk om iedereen te vriend te houden. Toch is dat precies waar politici naar streven en om dat te bereiken spreken ze een heel speciale vorm van vaagtaal: Binnenhofbargoens.

Leer ook politiek formuleren.

Peter, de politicus

Peter is politicus. Peter spreekt Binnenhofbargoens, een taal die hij pas na een jarenlange politieke carrière echt goed heeft leren spreken. Je zult Peter daarom zelden op een krasse uitspraak betrappen en ook krijg je van hem nooit antwoord op een simpele ja/nee-vraag. Met Binnenhofbargoens houdt Peter minutenlange betogen vol zelfverzonnen woorden en driedubbele slagen om de arm. Met Binnenhofbargoens snoert Peter critici de mond. Wie niet begrijpt wat Peter zegt, kan er immers ook niet tegen zijn.

Peter heeft het zwaar. Alles wat hij zegt, wordt meteen en minutieus door vriend en vijand geanalyseerd. Als Peter A zegt, is zijn achterban tevreden maar breekt de coalitie. Als Peter B zegt, dragen werkgevers hem op handen, maar grijpt de vakbond meteen naar de spandoeken. En dus vertelt Peter een uitgebreid verhaal met elementen van A en B, en vooral een heleboel vulsel om de aandacht af te leiden van het lastige parket waar hij in zit. Iedereen is dik tevreden, hoewel niemand weet wat Peter nu precies heeft gezegd. Juist omdát niemand weet wat hij precies heeft gezegd.

Soms ligt het extra gevoelig en moet Peter een maatregel invoeren waar ook zijn achterban niet achter staat. Hij moet flink bezuinigen en dat is lastig te verkopen. In de verkiezingstijd beloofde Peter nog dat alles beter zou worden. Hij had toen overigens weinig keus, want ook de andere partijen beloofden de kiezers gouden bergen. Een verkiezingscampagne vol bezuinigingen zou toen pure zelfmoord zijn geweest. Vandaar dat Peter riep dat niet alleen ouderen, kinderen en sociaal zwakkeren er flink op vooruit zouden gaan, maar ook werkenden, rijken en meerverdieners. Duidelijke taal waarmee Peter veel stemmen won.

Eenmaal aan de macht is het snel gedaan met deze duidelijkheid. Nu kan Peter niet langer om de hete brij heen draaien: bezuinigen is bittere noodzaak. Peter besluit deze onverkoopbare boodschap anders te verpakken. Hij legt de nadruk op heel veel zoets dat eraan zit te komen als Nederland eerst even door de zure appel heen bijt. Dat is een mooi verhaal. Wie wil er nou geen zoet? Zoet na zuur, dat klinkt alsof Peter begrijpt hoe de wereld in elkaar zit. Alsof hij echt het beste met ons voor heeft.

Peter gebruikt taal als zoethoudertje, zodat hij via de achterdeur een paar zure maatregelen kan doordrukken. Onder een sluier van vaagtaal verbreekt hij al zijn beloftes. Kritiek wijst Peter van de hand met een verwijzing naar de aloude VOC-wijsheid, de cost gaet voor de baet uyt. En zeg nou zelf, iedereen wil toch dat het beter wordt?

Draagvlak

Beloftes zijn snel en makkelijk gemaakt en leveren een politicus draagvlak op. Maar soms heeft Peter gewoonweg te veel beloofd. Zo heeft Peter gezegd dat hij de criminaliteit gaat indammen. Anderzijds wilde hij ook op de politie bezuinigen, wat nodig was om een zuinige coalitiepartner te paaien.

Hoe moet Peter nu met minder geld de criminaliteit te lijf gaan? Hoe kan Peter méér doen met minder geld? Hij heeft zich in een mooi wespennest gestoken met dit gevoelige onderwerp. Tot overmaat van ramp heeft de Raad van Hoofdcommissarissen al onverbiddelijk laten weten dat minder geld meteen leidt tot minder blauw op straat. Dat is een akelige uitspraak waar Peter zich even geen raad mee weet. Peters achterban mort. Zijn draagvlak slinkt rap.

Hoe redt Peter zich hieruit? Uiteraard kan hij niet zeggen: ‘Dat klopt, er komt minder blauw op straat.’ In plaats daarvan gebruikt hij een list. Slinks beargumenteert hij dat de geplande bezuinigingen bij de politie hand in hand gaan met een verbetering van de doelmatigheid van de politie.

Wat een briljante woordkeuze! Iets verbeteren is altijd goed, zeker als het gaat om zoiets professioneels als doelmatigheid. Iedereen heeft daar wel een positief beeld bij. De een denkt dat een doelmatige politieagent dagelijks tientallen extra bekeuringen uitschrijft. De ander hoopt juist dat deze agent nu eindelijk tijd heeft om echte boeven te vangen.

Door zijn positief geformuleerde boodschap krijgt Peter brede steun. Plotseling ziet zijn achterban Peters maatregelen als noodzakelijk en uitermate gewenst en is zijn draagvlak steviger dan ooit. Gestaag stijgt hij verder op de politieke ladder, ook al had vriend noch vijand dat ooit gedacht.

Meer Binnenhofbargoens? Lees hier het inteview met Frits Bolkestein!